Jan Skrzypczak – harcerz, nauczyciel i bohater

20 lutego mija 80. rocznica śmierci Jana Skrzypczaka. Na skwerze obok gmachu grodziskiego Liceum przy ulicy 3 Maja stoi tablica poświęcona pamięci harcerza, pedagoga Liceum Ogólnokształcącego im. Juliusza Słowackiego, ofiary hitlerowskiego okupanta – harcmistrza Jana Skrzypczaka. Jak co roku, dyrekcja, nauczyciele, uczniowie „Słowaka” oraz harcerze upamiętnili tę szczególną rocznicę zapalając znicz, a nauczyciel historii Sebastian Skrzypczak przypomniał zebranym fakty z biografii Jana Skrzypczaka, natomiast Tomasz Kałek – drużynowy Drużyny im. Harcmistrza Jana Skrzypczaka wspomniał uroczystość odsłonięcia tablicy pamiątkowej i tak jak w roku 1986 stanął na warcie.

Bez wątpienia warto przypomnieć biografię i działalność bohatera związanego z naszym miastem i szkołą.

Jan Skrzypczak urodził się 2 października 1910 roku w Minikowie pod Poznaniem. Jego rodzicami byli Józef i Stanisława z Palaczów. Miał brata Mariana i dwie siostry. Gdy ukończył szkołę powszechną w Starołęce (dziś dzielnica Poznania), rozpoczął naukę w Gimnazjum im. św. Jana Kantego, gdzie wstąpił do harcerstwa (21 Poznańska Drużyna Harcerska im. Tadeusza Rejtana), a w 1930 roku zdał egzamin dojrzałości. Po maturze został przyjęty na Wydział Humanistyczny Uniwersytetu Poznańskiego i rozpoczął studia z dziedziny pedagogiki oraz wychowania fizycznego. Po uzyskaniu absolutorium trafił do naszego miasta i w 1933 roku podjął pracę w Gimnazjum Miejskim im. Juliusza Słowackiego w Grodzisku Wlkp. Równolegle pracował w Prywatnym Gimnazjum pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny w Poznaniu.

Harcerstwo było jego pasją, dlatego również po objęciu posady w Grodzisku sprawował funkcję opiekuna drużyny harcerskiej im. Stefana Czarnieckiego składającej się z uczniów naszego Gimnazjum. Młodzieńczy zapał i wiara w idee harcerskie zaraziły młodzież. Sprawił, iż organizacyjnie i duchowo odżyła drużyna przeżywająca kryzys po odejściu z pracy dotychczasowego opiekuna prof. Zdzisława Grota (po II wojnie światowej znanego poznańskiego historyka twórcy monografii Powstania Wielkopolskiego, przedwojennego nauczyciela historii w grodziskim Gimnazjum). Być może wpływ na osłabienie działalności grodziskiego harcerstwa w okresie pomiędzy 1929 a 1933 r. miał fakt, iż corocznie zmieniali się opiekunowie drużyny. Zdolności organizacyjne, autorytet wśród podkomendnych oraz umiejętność pracy z młodzieżą sprawiły, że w krótkim czasie „drużyna druha Skrzypczaka” została jedną z najlepszych w okolicy. Wkrótce efekty pracy z młodzieżą potwierdzono nadaniem drużynie sztandaru podczas uroczystości zakończenia roku szkolnego 1933/34.

W kolejnych latach następował dalszy rozwój drużyny, którą opiekował się Jan Skrzypczak. Jej członkowie wzięli nawet udział w Międzynarodowym Zlocie Jubileuszowym Harcerstwa w Spale w 1935 r. i sami zorganizowali pamiętny, ostatni przed wybuchem II wojny światowej, obóz letni w Kowańcu k. Nowego Targu w lipcu 1939 r.

Sprawność organizacyjna sprawiła, że Jan Skrzypczak został mianowany współpracownikiem Komendy Chorągwi w Poznaniu. Przez cały czas krztałcił się zawodowo jak również zdobywał nowe szczeble w ruchu harcerskim. Ukończył kursy dla nauczycieli zajęć praktycznych w Krakowie w 1934 r, kurs instruktorski modelarstwa lotniczego w 1936. W 1937 r uzyskał stopień magistra wychowania fizycznego na podstawie pracy pt. “Badania psychofizyczne nad młodzieża gimnazjalną w Poznaniu i Grodzisku Poznańskim”. W1938 r. złożył egzamin państwowy na nauczyciela szkół średnich i uzyskał kwalifikacje do nauczania “ćwiczeń cielesnych” i “somotologii” jako przedmiotu dodatkowego. (somatologia – nauka o zróżnicowaniu ciała ludzkiego).

Pracę zawodową, studia i działalność harcerską łączył z życiem rodzinnym, gdyż w kwietniu 1936 roku wziął ślub z Marią Szuberą. Z tego związku narodziło się trzech synów: bliźniaki Wojciech (ur. 1940) i Jerzy (1940-43) oraz Michał (1941).

Przed wybuchem wojny Skrzypczak, sprawował w poznańskiej komendzie funkcje kierownika Wydziału Obozów i Turystyki oraz był Komendantem kursów dla Komendantów Obozów Harcerskich. Latem 1939 roku przebywał we Francji z delegacją polskich harcerzy, skąd powrócił kilka dni przed wybuchem wojny.

Tutaj zaczyna się najważniejszy etap działalności społecznej naszego bohatera, zakończony niestety tragicznie. Po klęsce wrześniowej Jan Skrzypczak włączył się w organizowanie podziemnych struktur harcerskich Szarych Szeregów w Wielkopolsce. W 1941 roku, gdy Niemcy aresztowali jego przyjaciela Franciszka Firlika, zastąpił go na stanowisku komendanta Chorągwi Poznańskiej Szarych Szeregów noszącej konspiracyjny kryptonim – „Ul Poznań”. Jednocześnie działał w strukturach sztabu okręgowego Armii Krajowej pod różnymi pseudonimami, m. in. „Letnisko”, „Pałac”, „Ilski”.

Okres kierowania komendą to ciężka praca na którą składały się rozbudowa struktur konspiracyjnych AK i Szarych Szeregów, koordynowanie działąń skierowanych na pomoc dla rodzin, których żywiciele zgineli lub trafili do obozów, tajne nauczanie, dywersja i sabotaż wsród Niemców prowadzony przez akcje ulotkowe.

Mieszkał i pracował w Poznaniu. Dla utrzymania rodziny zajmował się handlem, jeżdżąc do Łodzi, Gniezna i innych miast jednocześnie wykonując również zadania konspiracyjne. Później został zatrudniony w pralni „Grosswascherei Emil Kretschmar” na Starołęce jako zaopatrzeniowiec, dzięki czemu mógł swobodnie poruszać się rowerem po Poznaniu. W tym okresie prawdopodobnie kontaktował się z Grodziszczaninem Ludwikiem Chocieszyńskim – harcerzem i działaczem podziemia.

Podczas okupacji na terenie naszego miasta działał jeden zastęp harcerski liczący wówczas ok. 15 harcerzy, który zajmował się głównie działalnością wywiadowczą w ramach współpracy ze strukturami Polskiego Państwa Podziemnego.

23 kwietnia 1943 roku w Wielki Piątek, Jan Skrzypczak został aresztowany przez gestapo, które przez kilka tygodni przetrzymywało go i torturowało w swojej poznańskiej siedzibie. (Dom Żołnierza – obecnie w tym miejscu znajduje się Tear Muzyczny). W maju 1943 r. został przeniesiony do poznańskiego Fortu VII. Tam przebywał przez pewien czas w celi ze swoim bratem Marianem, równiez aresztowanym tego samego dnia co nasz bohater.

W lutym (prawdopodobnie 17 lub 18) 1944 wraz z grupą ok. 20 aresztowanych harcerzy, w tym m. in. Naczelnikiem Szarych Szeregów harcmistrzem Florianem Marciniakiem, został przewieziony do Gross Rossen. Tam zamordowano go prawdopodobnie 20 lutego 1944 roku przez śmiecionośny zastrzyk. Historycy interpretują likwidację starszyzny harcerskiej Szarych Szeregów jako odwet, za udany zamach AK na Franza Kutscherę dokonany w Warszawie 1 lutego 1944 r.

Dla upamiętnienia postaci Jana Skrzypczaka 20 lutego 1986 roku grodziska brać harcerska z okazji jubileuszu 70-lecia istnienia organizacji na ziemi grodziskiej ufundowała tablicę, a społeczność liceum do dnia dzisiejszego pamięta o swoim bohaterze. Każda szkolna uroczystość patriotyczna jest wieńczona składaniem kwiatów pod tablicą poświęconą Janowi Skrzypczakowi, a młodzież każdego roku zapala znicz w rocznicę śmierci bohaterskiego harcerza i pedagoga. Działająca w Grodzisku, od kilku lat 13 Wielopoziomowa Drużyna Harcerska – “Nowa 1” nosi imię harcmistrza Jana Skrzypczaka.

(S. Skrzypczak)

Autor jest nauczycielem historii w grodziskim Liceum Ogólnokształcącym im. J. Słowackiego. Tekst powstał w oparciu o informacje zawarte w pracach P. Bartkowiaka –„Harcerstwowo Grodzisku Wielkoposkim w latach 1915- 2005”, Laurentowski F, „Skrzypczak Jan” w „Wielkopolski słownik biograficzny”, Przychodzki M. „ Jan Skrzypczak1910-1944. Postaci z dziejów”, E Serwański „Wielkopolska w cieniu swastyki”

« powrót